آفتابی که چنین چهره تابان دارد                            صد چو مه عاشق سرگشته و حیران دارد

    پرچم سلطنت عشق برافراشت شهر                  کز شرف خاک درش فخر به کیهان دارد

    آمد آن موکب مسعود که در عرصه عشق             شهسواری است که دل داده، فراوان دارد

    آفتابی ز سرا پرده عصمت بدمید                          که مه از شرم رخش سر به گریبان دارد

    مرد میدان شجاعت، آن شیر ولی                         که نه اندیشد ز شمشیر و ز پیکان

    سوی جانان برود سوخته جان هر که ز شوق          سر نهد بر کف و تقدیم به جانان دارد

    عاشقان را دهد از جلوه معشوق نوید                    زین تبسم که به لب آن گل خندان دارد

    عید میلاد حسین نور دو چشمان علی است          آن که بر چهره دو صد آیت یزدان دارد

    شمع تابنده حق اوست که مشکات وجود               جلوه از تابش آن شمع، فروزان دارد

    پی‌فرمان مطاعش فلک حلقه به گوش                   حکم بر دیده نهد گوش به فرمان دارد

    جبهه ساینده ملائک به در بارگهی                          که چو جبرئیل امین صاحب و دربان دارد

    مادر دهر نزاده است و نزاید چو حسین                   رادمردی که نشان از شه مردان دارد

    چشمه رحمت حق اوست که با دشمن و دوست     کرم و لطف و جوانمردی و احسان دارد

    هر که در سایه آن سرو جنان رخت کشید                کی دگر آرزوی روضه رضوان دارد

    خسرو کون و مکان اوست که بر سر ز ازل                تاج فرماندهی عالم امکان دارد

    بلبل گلشن حق اوست مگر لعل لبش                     که چو خوش نغمه داودی قرآن دارد

    قصه عشق و فداکاری و جانبازی اوست                  داستانی که نه آغاز و نه پایان دارد

    بشکفد با رخ خندان چو گل از فیض دمش                 هر که در ماتم او دیده گریان دارد

    روی هفتاد و دو ملت ز اذل تا ابد است                     سوی آن کعبه که هفتاد و دو قربان دارد

    گر چه هر خامه در اوصاف رخش سفت ولی             جلوه کی ران ملخ نزد سلیمان دارد

    خسروا چهره مپوشان ز گدایان که رسا                     نکشد دست ز دامان تو تا جان دارد

    خواهد این جامه که در تهنیت مقدم توست              عرضه بر درگه سلطان خراسان دارد

کیمیای اشک؛ سید جلال یاسینی

اماکن موجود در کربلای معلّی

1 ـ صندوق و ضریح امام حسین(علیه السلام)

 در عصر آل بویه، عضد الدوله برای نخستین بار در 371ق ضریحی از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج را روی قبر امام حسین(علیه السلام) نصب کرد و قبر را با پارچه های گران بهای دیباج پوشاند.1 در 620 ق مؤیدالدین محمد قمی، وزیر شیعی الناصر لدین الله عباسی، صندوقی از چوب بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه های گران قیمت پوشاند.2 شاه اسماعیل صفوی در 932 ق صندوق بسیار زیبایی از خاتم بر روی قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوی برای نخستین بار، ضریحی از مس بر فراز قبر و روی صندوق یاد شده گذاشت و ضریح را با پرده های حریر قیمتی پوشاند.3 در 1153 ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسین صفوی و همسر نادر شاه، صندوقی از خاتم بر روی قبر گذارد.

گفته اند صندوق کنونی همان صندوقی است که همسر نادر شاه روی قبر قرار داده بود.4 برخی نیز گفته اند این صندوقی است که شاه طهماسب صفوی در 1123 ق به حرم هدیه کرده است. این صندوق در اثر تهاجم وهابیان در 1216 ق آتش گرفت و بخشی از آن سوخت. در 1225ق به توصیه شیخ جعفرآل کاشف الغطاء و به دستور « خان جان » قاجاری صندوق را با پوششی از نقره ترمیم کردند و با پارچه حریر پوشاندند.5 روی صندوق به این موضوع چنین اشاره شده است:

 « بعد تکسیر اعداء الله فی سنة 1216 ق قام بتجدیده خان القاجار 1225 ق کتبه صالح الکلکاوی ».

 آقا محمد خان نیز ضریحی از نقره بر فراز قبر نصب کرد6 و درهای ورودی را، که از رواق به داخل حرم باز می شد، با نقره تزیین نمود.7 پس از چندی، ناصرالدین شاه، که به شخصه به زیارت کربلا مشرف شده بود، دستورهایی برای تعمیر و بازسازی حرم صادر کرد؛ ضریحی از نقره ساخت و آن را روی قبر گذاشت. بدین گونه قبر مطهر دارای دو ضریح بیرونی و داخلی شد.

نام هدیه کننده ضریح بیرونی، یعنی ناصرالدین شاه، بر آن ثبت شده است. روی درِ آن، پنجره نقره ای کوچکی است و بر بالای آن این عبارت دیده می شود: قال رسول الله(صلّی الله علیه و آله) « الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنه و ابوهما خیرٌ منهما » این ضریح، ضریح مسین شاه عباس را در خود جای داده است.8 ناصر الدین شاه که خود داخل آن شده، ضریح و قبر را چنین توصیف می کند: « من و میرزا حسن کلید دار جسارت کرده توی ضریح حضرت رفته از ضریح هم درب کوچک دیگر بود میرزا حسن باز کرد، شمعی در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود که پا روی آجر گذاشته شود.

من از طرفی میرزا حسن از طرفی به زحمت زیاد رفتیم. میرزا حسن متصل شمع را کج می کرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجیبی روی آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضریح می خورد. جای نشستن تنگ و بسیار مشکل بود. میرزا حسن تخته روی قبر مطهر را کشید. دست برده دو سه مشتی تربت صحیح از روی قبر مطهر برداشتم ».9 در پایین پای آن، ضریح دیگری متصل به ضریح بیرونی قرار گرفته که به علی اکبر، فرزند دلاور امام حسین(علیه السلام )، تعلق دارد. در 1355 ق، سیف الدین طاهر، از داعیان اسماعیلی، پنجره ای از نقره برای مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به کربلا فرستاد که بر بالای آن نوشته شده بود:

 « ان الداعی الی حب آل محمد الطاهر بن ابی محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنه خمس و خمسین و ثلث مائة بعد الالف 1355 ق ».10 در 1360 ق استاد محمد صنیع خاتم شیرازی، از استادان برجسته خاتم کاری، صندوق مطهر را تعمیر کرد.

 در طول تاریخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دان های گران قیمتی از طلا و نقره به داخل ضریح مبارک هدیه می کردند. یک جفت شمعدان طلای بسیار بزرگ از سوی سلطان عبدالمجید خان عثمانی به حرم هدیه شده است.

بعضی از قندیل های آویزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهای دیگر آمده است.11 امروزه طول ضریح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نیز به چهار پنجره تقسیم می شود. هر قسمت هشتاد سانتی متر عرض دارد. اما بخشی که مرقد علی اکبر( علیه السلام) در آن است، یعنی پایین پای آن حضرت، از ضریح تنها یک بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد.

طول ضریح مرقد امام حسین(علیه السلام) 5/5 و عرض آن 5/4 متر است و طول آن قسمت که قبر علی اکبر(علیه السلام) را در خود جای داده 6/2 و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضریح به 5/3 متر می رسد و بر بالای آن در چهار گوشه، چهار گویچه شکلی است که طول هر یک نیم متر و زر اندود است.12 بر روی ضریح، دیوارهای صحن، حرم و گل دسته ها آثاری از گلوله دیده می شود که حاصل تهاجم نیروهای بعثی به شیعیان متحصن در مرقد در 1370 ش است. این شیعیان علیه حکومت وقت قیام کرده بودند.

 بربالای سر مبارک آن حضرت، بیرون ضریح، سنگ قهوه ای رنگی به نشانه جایگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخی گفته اند شمر ملعون سر مبارک امام(علیه السلام) را روی آن جدا کرد.

بر اساس روایت های موجود، امام سجاد(علیه السلام) سر مبارک امام حسین و برخی از شهیدان را به کربلا بازگرداند و در کنار جسدهای پاک شان به خاک سپرد. بر اساس روایتی دیگر، سر مبارک امام در بالای قبر پدر بزرگوارش امام علی(علیه السلام) در نجف دفن شده است. امام صادق(علیه السلام) در این مکان نماز می گزارد و توصیه می کرد که بر سر مبارک امام حسین(علیه السلام)، در این مکان نماز گزارده شود13 برخی نیز گفته اند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن کردند.

امروزه، در شهر قاهره در مسجدی به نام مسجد الحسین(علیه السلام) ضریحی با عنوان رأس الحسین قرار دارد که مردم آن شهر پیرامون آن دعا و زیارت می خوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسین(علیه السلام)، را ده روز جشن می گیرند و احترام خاصی به این مکان می گذارند.

 قبر و ضریح علی اکبر(علیه السلام) محل دفن جوان شجاع و دلاور امام حسین(علیه السلام) در پایین پای آن حضرت است. ضریح امام حسین(علیه السلام)، چنان که شرح آن در صفحه های پیشین رفت، به صورت شش ضلعی است که دو ضلع پایین آن به علی اکبر و شهیدان بنی هاشم تعلق دارد. این قسمت به ضریح بیرونی قبر امام حسین(علیه السلام) وصل شده و 6/2 متر طول و 4/1 متر عرض دارد. بنابر این از عرض یک بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد و دو ضلع از آن را به خود اختصاص می دهد.

2 ـ مزار شهیدان بنی هاشم

 مزار شهیدان بنی هاشم در کنار مزار علی اکبر و پایین پای مبارک امام حسین(علیه السلام) قرار دارد. بر اساس روایات، بنی اسد وقتی شهیدان را به خاک سپردند جنازه های شهیدان بنی هاشم را، که در یک خیمه توسط امام حسین(علیه السلام) جمع آوری شده بود، پایین پای آن حضرت دفن کردند و سپس چند متر پایین تر از آن دیگر شهیدان کربلا، غیر از بنی هاشم، را به خاک سپردند.14

3 ـ قبرهای دیگر شهیدان کربلا

 تمامی شهیدان کربلا، به جز حضرت ابوالفضل، حربن یزید ریاحی و حبیب بن مظاهر، در نزدیکی قبر حضرت امام حسین(علیه السلام) به خاک سپرده شده اند و قبرهای آنان در سمت جنوب شرقی ضریح امام حسین(علیه السلام)، به فاصله چند متری آن قرار دارد.

اکنون این قبرها، که در داخل یک اتاقک دوازده متری و حاوی صندوق خاتم است، پنجره ای از نقره به طول پنج متر دارد و آرامگاه را مشخص می کند. بر بالای این پنجره، اسامی حدود 120 تن از شهیدان کربلا، همراه با زیارت نامه مخصوص بر روی کتیبه ای از کاشی های آبی نقش بسته است. قبل از توسعه جدید حرم، یعنی تا 1213 ق، این قبرها بقعه ای جداگانه داشت و از حرم امام حسین(علیه السلام) مستقل و مجزا بود به گونه ای که طواف پیرامون آن میسر بود.

سخن ابو حمزه ثمالی این مطلب را تأیید می کند: « سپس از حرم مطهر خارج شو و در مقابل قبور شهدا بایست ».15 کسانی که قبل از توسعه آن را دیده اند توصیف شان به همین گونه است.16 در 1213 ق، عملیات توسعه جدید آغاز شد و به دلیل زیاد بودن زائران و تنگیِ مکان زیارت، سید علی طباطبایی و آیت الله شهرستانی برای تأمین رفاه زائران دیوار آن بقعه را برداشتند و راهروی درِ ورودی رواق جنوبی به مزار شهیدان را بستند و در قسمت شمالی آن، ضریحی از چوب ساج قرار دادند سپس دیوار حائل را برداشتند و آن را به حرم متصل کردند.

با این کار امکان طواف پیرامون مزار شهیدان از بین رفت اما فضای زیارتی مناسبی ایجاد شد. در 1230 ق از سوی ملا محمد صالح برغانی ضریحی از برنج با کتیبه نقره ای حاوی شعرهای محتشم کاشانی بر آرامگاه شهیدان نصب شد و صندوقی از خاتم نیز در داخل آن قرار گرفت. در اوایل قرن چهاردهم، انیس الدوله، همسر ناصرالدین شاه، ضریح نقره ای به طول حدود 80/4 در پنج شبکه و ارتفاع 70/1 برای آرامگاه شهیدان تقدیم کرد. این ضریح به جای ضریح قبلی نصب شد و هم اکنون نیز در همان مکان باقی است. در 1361 ق صندوق خاتم کاری این آرامگاه به کوشش محمد صنیع خاتم شیرازی تعمیر شد و دیوارهای مجاور ضریح را هنرمندان توانای ایرانی آینه کاری کردند17.

پی نوشت ها:

1. جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، 8/182.

2. مدرسی، همان، 259.

3. آل طعمه، همان، 98.

4. مدرسی، همان، 260.

5. آل طعمه، همان، 100.

6. ناصر الدین شاه، همان، 119.

7. سفرنامه سیف الدوله به مکه مکرمه، 231.

8. ادیب الملک، سفرنامه ادیب الملک به عتبات، 160.

9. ناصر الدین شاه، همان، 120.

10. آل طعمه، همان، 100.

11. سیف الدوله، همان، 231؛ ابن بطوطه، همان، 273.

12. آل طعمه، همان 100 ـ 101.

13. بنگرید زیارت مخصوص امیر المؤمنین که در آن به دفن سر امام حسین(علیه السلام) در این مکان اشاره شده است.

14. دایرة المعارف تشیع، 3/363.

15. مدرسی، شهر حسین، 347.

16. همان جا.

17. دایرة المعارف تشیع، 1/44؛ مدرسی، همان، 423.

??
اماکن موجود در کربلای معلّی(قسمت2)

مهمترین زیارتگاههای کربلا و حومه آن

 حرم امام حسین(علیه السلام)، که به همراه حرم ابوالفضل العباس(علیه السلام) و فضاهای پیرامون این دو جایگاه، هسته مرکزی شهر را تشکیل می دهند. حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین تر است؛ از این رو تعداد زیادی پله زائران را از دروازه ها به درون صحن هدایت می کند.

ساختمان کنونی حرم از ساخته های دوره صفوی و عثمانی و قاجار است. حرم مطهر از گنبدی بزرگ و مطلاّ تشکیل شده که بر روی گنبد خانه ای وسیع و چندین رواق و یک مسجد بزرگ و صحنی فراخ است که تمامی این مجموعه را در بر می گیرد. گنبد طلا از ساخته های دوران صفویه است و طلاکاری آن به دستور آغامحمدخان قاجار انجام گرفته است.

در زیر گنبد، ضریح نقره ای و بزرگ و چند ضلعی قرار دارد که قسمت عمده فضای گنبدخانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) و دو فرزندش علی اصغر و علی اکبر جای دارد. در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایی است که در جنوب آن پنجره ای نقره ای قرار دارد. اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه کربلا است که همگی آنان پیرامون آن پنجره و فضاهای اطراف پراکنده و مدفون هستند.

قتلگاه: جایگاهی است در نزدیکی آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدی که بنابر گفته روایات، امام حسین(علیه السلام) در آنجا به شهادت رسید و بعدها به جایگاه کنونی منتقل شد و دفن گردیده اند.

تلّ زینبیّه: در فاصله 20 متری از سمت غرب صحن مطهّر، تپه ای به ارتفاع 5 متر وجود دارد که امروزه بر روی آن اتاقی ساخته شده است، این تپّه به نام «تلّ زینبیّه» یا تپّه حضرت زینب(علیها السلام) مشهور است و بنا به نقل مورّخان، تپّه ای بوده است که در روز عاشورا حضرت زینب بر روی آن می رفته و از سیر وقایع جنگ آگاهی می یافته اند.

حرم منوّر و پاک ابوالفضل العباس(علیه السلام): این حرم در فاصله 350 متری شمال شرقی حرم امام حسین(علیه السلام)قرار گرفته و دارای قبّه و بارگاه شکوهمندی است که جسد پاک این سردار رشید و یار وفادار امام حسین(علیه السلام) را در بَرگرفته است. ساختمان دارای گنبدی طلایی است که بر روی گنبد خانه ای کوچکتر از حرم امام حسین(علیه السلام) قرار دارد. گِرداگرد قبر مطهّر را چهار رواق و صحن فراخ و وسیعی به همراه ایوان زیبا در برگرفته است. ضریح زیبای آن حضرت به دستور مرحوم آیة الله العظمی حکیم در سال 1965 میلادی در اصفهان ساخته شد.

آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدی: او یکی از شهدای روز عاشورا است که در سن 80 سالگی به یاری امام حسین(علیه السلام) شتافت و شهید گردید و در فاصله 10 متری از ضریح مطهر و در رواق جنوب غربی مدفون است و دارای ضریح کوچکی است.

آرامگاه سید ابراهیم مجاب: وی امام زاده والا مقام و عظیم الشأن و دارای نسل مبارکی است. او ابراهیم فرزند محمّد العابد فرزند امام موسی بن جعفر(علیه السلام) است که در این بقعه مطهّر دفن شده است و بنا به نوشته مورّخان، بسیاری از سادات و بزرگان پیرامون او مدفونند. آرامگاه او در رواق حرم مطهّر و در گوشه شمال غربی آن است.

مشاهیر مدفون در حرم: در سرتاسر صحن و حجره های گرداگرد آن و رواقها، بسیاری از بزرگان در طول تاریخ دفن شده اند، برخی از این حجره ها به نام شخصیتی که در داخل آن دفن شده، مشهور است؛ همچون آخرین مقبره ای که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسیاری از علمای دین می باشد که مشهورترین آنها مرحوم آیة الله میرزا محمّد تقی شیرازی است که در سال 1920میلادی، رهبری انقلاب مردم بر ضدّ دولت انگلیس را بر عهده داشت. از دیگر مشاهیر مدفون در این بقعه مطهر، میرزا محمّد تقی خان امیر کبیر است که پس از به قتل رسیدنش در کاشان، به کربلا منتقل و در مقبره ای در رواق شرقی حرم مطهر دفن گردید، همچنین قاجاریه نیز در رواق شمالی، دارای مقبره ای هستند که جمعی از آنان در آنجا مدفونند.

خیمه گاه: در جنوب صحن مطهّر امام حسین(علیه السلام) و در فاصله 250 متری واقع است. (بنا به نقل مورّخان، محلّ برافراشته شدن خیمه ها و چادرهای سید الشهدا(علیه السلام) و یاران او بوده است). امروزه جایگاه خیمه ها را با ساختمانسازی به تصویر کشیده اند.

مقام حضرت مهدی(علیه السلام): در میان نخلستانهای کرانه رودخانه فرات که این شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه» مشهور است، از شمال کربلا می گذرد و آن جایگاهی است منسوب به حضرت حجّت(علیه السلام) که مردم در آن به نماز می پردازند.

حُرّ: و آن شهرکی است در جنوب غربی کربلا که در فاصله 9 کیلومتری از شهر واقع شده و نام آن برگرفته از نام حرّ بن یزید ریاحی است. او در روز عاشورا یکی از فرماندهان لشکر عبیدالله زیاد بود ولی بعدها توبه کرد و به لشکر حق پیوست و تا پای جان ایستاد و به شهادت رسید و در این موقعیّت دفن گردید. امروزه آرامگاه او، که از ساخته های شاه اسماعیل صفوی است، دارای صحن و رواق و گنبد کاشی کاری است و مؤمنان فوج فوج به زیارت قبرش می شتابند.

آرامگاه الأخرس بن الکاظم(علیه السلام): وی محمد ابن أبی الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام)است که بقعه اش در حومه کربلا، در محله ای به نام «الأبتر» قرار دارد.

آرامگاه ابن حمزه: وی نواده امیر المؤمنین و از امام زادگان والا مقام است. آرامگاهش در آغازِ بزرگراه کربلا ـ طویریج قرار دارد.

آرامگاه عون بن عبدالله: در نسبت این امام زاده تردیدهایی وجود دارد که آیا وی همان عونی است که در کربلا شهید شد و یا نواده امام حسن(علیه السلام) است؟ امروزه وی دارای بقعه و بارگاه باشکوهی در 11 کیلومتری شمال غربی کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا ـ بغداد می باشد. این امام زاده بسیار مورد توجّه مردمان عراق و دارای نذر مجربی است: از این رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.

آرامگاه طفلان مسلم: این آرامگاه در راه کربلا ـ بغداد، در حومه شهر مسیّب قرار دارد.

 این دو کودک به نامهای محمّد و ابراهیم، فرزندان حضرت مسلم ابن عقیل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسیدند، آرامگاه این دو کودک صحن و سرای باشکوهی داشته و بر قبر هر یک گنبد و ضریحی قرار دارد.

آرامگاه ابن هاشم: وی از نوادگان حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام)است که در سال 745هـ.ق. وفات یافت و آرامگاهش امروزه در کویری واقع در شمال غربی کربلا می باشد. قبر او دارای صحن و سرای بزرگی است و در میان اعراب بیابان گرد بسیار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر می کنند.

آرامگاه ابن فَهْد حِلّی: او از فقهای امامیّه است و قبرش در غرب خیابان «باب القبله» درون مسجدی به نام او قرار دارد.

حسینیّه های کربلا: با توجّه به این که کربلا شهری زیارتی است و سالیانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهای شیعه نشین برای زیارت به این شهر مقدّس مشرّف می شوند، از این رو بسیاری از مردم شهرهای گوناگون به ساختن حسینیّه و زائرسرا پرداخته اند که مهمترین حسینیّه ها از آنِ ایرانیان است; همانند حسینیّه تهرانیها، اصفهانیها، مازندرانی ها، قمی ها و آذربایجانیها، و ده ها حسینیّه دیگر که قسمت عمده این مراکز در سالهای اخیر منهدم و ویران گردیده است.

مدارس دینی کربلا: کربلا دارای حوزه علمیّه کهن و مهمّی است; از این رو مدارس دینی فراوان در کربلا دیده می شود که مهمترین آنها عبارتند از: مدرسه هندیّه، مدرسه حسن خان، مدرسه آیة الله بروجردی، مدرسه بادکوبه، مدرسه کریم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بُقعه، مدرسه حسینیّه، مدرسه شریف العلما، مدرسه سلیمیّه و...

اماکن متبرکه عراق، کربلا در یک نگاه

 عراق یکی از باستانی ترین کشورهای جهان و دارای تمدن و فرهنگ پرباری است. در این دیار کهن بارگاه پرشوکت تعدادی از ائمه هدی (ع) قرار دارد.

 کربلا در ناحیه غربی رودخانه فرات قرار دارد و فاصله اش تا بغداد 105 کیلومتر است.

 این سرزمین تا سال 61 هجری قمری بیابانی بیش نبوده است اما بعد از واقعه کربلا و پس از ساخت گنبد و بارگاه برای شهدا به یکی از شهرهای زیارتی عراق تبدیل شد.

 در وجه تسمیه کربلا بعضی می گویند که کربلا از واژه "کوربابل" گرفته شده است که به معنای مجموعه روستاهای بابل قدیم است که نینوا، غاضریه و طف از جمله آنهاست و نام های دیگر کربلا هستند.

اماکن زیارتی و آثار دینی کربلا

 مرقد امام حسین (ع)، مرقد حضرت ابوالفضل (ع)، مرقد حبیب ابن مظاهر، قتلگاه، خیمه گاه، بین الحرمین، مراقد شهدای کربلا، مرقد حضرت علی اکبر (ع)، مرقد حضرت علی اصغر (ع) و شهیدان بنی هاشم، مرقد حربن یزید ریاحی، مرقد عون بن عبدالله، مرقد طفلان مسلم و مرقد سیدابراهیم مجاب از جمله اماکن زیارتی و آثار دینی کربلاست.

امیرالمومنین (ع) و کربلا

 در سال 36 هجری قمری که امام علی (ع) به سوی صفین حرکت می کرد به کربلا رسید و چون نام آن را دانست فرود آمد. هرئمه بن سلیم می گوید؛ در سفر شام همراه امیرالمومنین (ع) به سرزمین کربلا رسیدیم نماز به جماعت خوانده شد پس از نماز، امام (ع) مقداری از خاک کربلا را بویید و فرمود؛ آه ای زمین کربلا مردانی از تو روز محشر می آیند که بدون حسابرسی وارد بهشت می گردند.

امام حسین (ع) و کربلا

 امام حسین (ع) در روز دوم محرم سال 61 هجری قمری همراه کاروانش به کربلا رسید و نام آن را پرسید و در جواب نام کربلا را شنید و فرمود؛ خدایا من از سختی ها و بلاهای این سرزمین به تو پناه می برم.

سرگذشت مرقد امام حسین (ع) در گذر تاریخ

 بنای مرقد امام حسین (ع) تاریخی به درازای چهارده قرن دارد. در روز دوازدهم محرم سال 61 هجری قمری پیکر پاک سیدالشهدا (ع) و یارانش توسط قبیله بنی اسد با راهنمایی امام سجاد (ع) به خاک سپرده شد و در سال 65 هجری مختار بر قبر امام (ع) گنبدی از آجر و گچ ساخت و دو در برای آن قرار داد. اما در سال 146 هجری قمری ابوجعفر منصور این بنای سرپوشیده را ویران کرد.

 در سال 158 مهدی عباسی آن را از نو بنا کرد.

 در سال 171 هارون الرشید بنای مزبور و گنبد را ویران و در سال 236 متوکل عباسی مرقد امام (ع) را به طور کامل ویران کرد.

 در سال 367 عضدالدوله دیلمی گنبدی با رواق و ضریحی از عاج، برای مرقد ساخت.

 در سال 397 عمران بن شاهین، مسجدی به نام خود متصل به رواق بنا کرد.

 در سال 767 سلطان اویس جدایری گنبد داخلی را ساخت و صحنی بر گرد مضجع امام (ع) بنا کرد.

 در سال 932 شاه اسماعیل صفوی دوم ضریح مشبک و زیبایی از نقره به مرقد امام (ع) هدیه کرد.

 در سال 1155 نادر شاه افشار بناهای موجود را تزیین کرد و هدیه های گرانبهایی به گنجینه اهدا نمود.

 در سال 1211 آقامحمدخان قاجار دستور داد گنبد را به طلا آراستند.

 در سال 1216 وهابی ها به کربلا یورش آورده و ضریح و رواق را ویران کرده و اموال حرم را ربودند.

 در سال 1250 فتحعلیشاه قاجار گنبد و بارگاه را نوسازی کرد و گنبد حرم حضرت ابوالفضل (ع) را نیز بر پا کرد.

 در سال 1428 به منظور استفاده بیشتر از فضا محافظت زائران از سرما و گرما صحن شریف اباعبدالله (ع) با سبک جدید مسقف شد.

مراقد علما و بزرگان در کربلا

 از دیرباز به سبب قداست کربلا، در داخل و خارج حرم سیدالشهدا (ع) ده ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی از آنان عبارتند از:

 سید رضی، میرزا محمد تقی شیرازی، میرزا تقی خان امیرکبیر، سید مرتضی علم الهدی و علامه وحید بهبهانی.

شهدای کربلا

 تعداد شهدای مربوط به نهضت عاشورا که قبل از شهادت امام و یارانش در کربلا شهید شده اند، بیش از تعداد هفتاد و دو شهید مشهور است. چون برخی از یاران امام در کوفه و در مناطق دیگر قبل و پس از حادثه عاشورا به شهادت رسیده اند که همه آنها را در فهرست اسامی شهدای نهضت عاشورا قرار می دهند. مجموع شهدای این نهضت را صد و چهارده نفر ذکر کرده اند اما شیخ مفید و برخی از مورخان منحصراً تعداد شهدای کربلا و روز عاشورا را هفتاد و دو نفر ذکر کرده اند.[1]

اما اسامی شهدای نهضت عاشورا طبق ترتیب حروف الفبا بدین صورت است:

1. ابوبکر بن علی ـ علیه‎السلام ـ 2. ابوبکر بن حسن ـ علیه‎السلام ـ 3. ابوالحتوف انصاری 4. ادهم بن امید عبدی 5. اسلم غلام امام حسین ـ علیه‎السلام ـ 6. امیة بن سعد طائی 7. انس بن حرث کاهلی 8. بریر بن خضیر همدانی 9. بشر بن عمر حضرمی 10. بکر بن حی تمیمی 11. جابر بن حجاج تمیمی 12. جبلة بن علی شیبانی 13. جعفر بن علی ـ علیه‎السلام ـ 14. جعفر بن عقیل 15. جنادة بن حرث سلمانی 16. جناده بن کعب انصاری 17. جندب بن حجیر فولانی 18. جون مولا ابوذر 19. جوین بن مالک تمیمی 20. حارث بن امرء القیس کندی 21. حارث غلام و برده حمزه 22. حباب بن عامر تمیمی 23. حبشی بن قیس نهمی 24. حبیب بن مظاهر اسدی 25. حجاج بن بدر سعدی 26. حجاج بن سروق جعفی 27. حر بن یزید ریاحی 28. حلاس بن عمرو راسبی 29. حنظله بن اسعد شبامی 30. رافع غلام مسلم ازدی 31. زاهر بن عمر کندی 32. زهیر بن سلیم ازدی 33. زهیر بن قین بجلی 34. زیاد بن عریب صائدی 35. سالم عبد عامر عبدی 36. سالم غلام بنی المدینه کلبی 37. سعد بن حرث انصاری 38. سعد غلام علی ـ علیه‎السلام ـ 39. سعد غلام عمر بن خالد 40. سعید بن عبدالله حنفی 41.سلمان بن مضارب بجلی 42. سلیمان غلام امام حسین ـ علیه‎السلام ـ 43. سواربن منعم نهمی 44. سوید بن ابی المطاع الخثعمی 45. سیف بن حرث جابری 46. سیف بن مالک عبدی 47. شبیب برده حرث جابری 48. شوذب شاکری 49. ضرعامر بن مالک تغلبی 50. عائذ بن مجمع عائذی 51. عابس شاکری 52. عامر بن مسلم عبدی 53. عباد بن مهاجر جهنی 54. عباس بن علی ـ علیه‎السلام ـ 55. عبدالله بن علی ـ علیه‎السلام ـ 56. عبدالله بن حسن ـ علیه‎السلام ـ 57. عبدالله بن حسین 58. عبدالله بن بشر خثعمی 59. عبدالله بن عمیر کلبی 60. عبدالله بن عروه غفاری 61. عبدالله بن مسلم 62. عبدالله بن تقیطر 63. عبدالله بن یزید عبدی 64. عبیدالله بن یزید عبدی 65. عبدالاعلی بن یزید کلبی66. عبدالرحمن بن عقیل 67. عبدالرحمن بن عبدالرب انصاری 68. عبدالرحمن بن عروه غفاری 69. عبدالرحمن ارحبی 70. عبدالرحمن بن مسعود تمیمی 71. عثمان بن علی ـ علیه‎السلام ـ 72. عقبة بن صلت جهنی 73. علی بن حسین ـ علیه‎السلام ـ (علی اکبر) 74. عمر بن جناده انصاری 75. عمر بن ضبیعه ضبعی 76. عمروبن خالد صیداوی 77. عمروبن عبدالله جندعی 78. عمر بن قرظه انصاری 79. عمر بن کعب ابو شامر صائدی 80. عمار بن حسان طلائی 81. عمار بن سلامه دالانی 82. عمار بن صلخب ازدی 83. عون بن عبدالله بن جعفر 84. قارب غلام امام حسین ـ علیه‎السلام ـ 85. قاسم بن حسن ـ علیه‎السلام ـ 86. قاسم بن حبیب ازدی 87. قاسط بن زهیر تغلبی 88. قعنب نمری 89. قیس بن مسهر صیداوی 90. کردوس تغلبی 91. کنانه تغلبی 92. مالک بن سریع جابری 93. مجمع عائذی 94. مجمع جهنی 95. مسلم بن عقیل 96. مسلم بن عوسجه اسدی 97. مسلم بن کثیر ازدی 98. مسعود بن حجاج تیمی 99. محمد بن عبدالله بن جعفر 100. محمد بن مسلم 101. محمد بن ابی سعید بن عقیل 102. مقسط بن زهیر تغلبی 103. منجح غلام امام حسن ـ علیه‎السلام ـ 104. موتع بن ثمامه اسدی 105. نافع بن هلال جملی 106. نصر غلام امیرمؤمنان ـ علیه‎السلام ـ 107. نعمان راسبی 108. نعیم انصاری 109. واضع غلام حرث سلمانی 110. هانی بن عروه مرادی 111. یزید بن ثبیط عبدی 112. یزید بن زیاد کندی 113. یزید بن مغفل جعفی 114. ام وهب نمریه قاسطیه همسر عبدالله بن عمیر کلبی.

اما کیفیت شهادت و محل شهادت چنانکه اشاره شد همه این تعداد روز عاشورا و در کربلا شهید نشده اند، بلکه برخی مانند مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و قیس بن مسهّر صیداوی در کوفه شهید شده و آنجا مدفون اند و برخی پس از حادثه کربلا به شهادت رسیدند مانند فرزندان حضرت مسلم، اما عدّه ای در کربلا و در رکاب امام در روز عاشورا به شهادت رسیده و در کربلا مدفون هستند. مثلاً قبر علی اکبر در پائین پای حضرت قرار دارد، و قبر بقیه شهداء در یک قبر دسته جمعی پائین پای امام مدفون هستند و مدفن حضرت عباس در کنار نهر علقمه و مدفن حرّ نیز با فاصله از حرم امام حسین قرار داردشیخ مفید فرموده است تمام حائر مدفن اصحاب حسین است

1. لهوف، سید بن کاووس.

علما و سادات مدفون در کربلا

از دیر باز به سبب قداست این مکان، در داخل و خارج حرم، ده ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی ازآنان قبر و نشان مشخصی دارند از جمله:

ابو احمد حسین بن محمد(304 ق ـ 400 ق)
نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم(علیه السلام) می رسد. وی پدر گرامی سید مرتضی و سید رضی است. وفاتش در بغداد اتفاق افتاد و پس از دفن در منزلش به کربلا منتقل، در حرم مطهر، کنار جدش ابراهیم اصغر بن کاظم(علیه السلام) خاک شد.

سید رضی(358 ق ـ 406 ق)
سید رضی مشهور به شریف رضی فرزند ابواحمد حسین، برادر بزرگوار سید مرتضی و از عالمان و متکلمان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. علت عمده اشتهار سید رضی، جمع آوری نهج البلاغه است. او تألیف زیادی در باب کلام و علوم اسلامی دارد که الخصائص معروف ترین آن ها است. این بزرگوار ابتدا در منزلش در بغداد دفن و سپس به کربلا منتقل و در کنار پدر و برادرش در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم دفن است.

شریف مرتضی علم الهدی(355ق ـ 436ق)
علی بن حسین موسوی، مشهور به سید مرتضی یا شریف مرتضی، از عالمان و فقیهان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و صاحب تألیفات زیادی است. وی در 359 ق به دنیا آمد و در 436 ق در بغداد فوت کرد و در منزلش دفن شد سپس او را به کربلا منتقل و در کنار مرقد پدر و برادرش شریف رضی، در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در شمال غربی رواق غربی حرم مطهر، به خاک سپرده شد. در زمان های اخیر سنگ قبرهای او، پدر و برادرش برداشته شده و محو گردیده است. کنار قبر این سه بزرگوار، جدشان، ابراهیم اصغر فرزند امام کاظم(علیه السلام) ملقب به مرتضی، دفن است.

علامه وحید بهبهانی(1118 ق ـ 1205 ق)
شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان اصولی و رجال شناسان بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری است که در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت. سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و شیخ جعفر آل کاشف الغطاء از شاگردان او بودند.

مجاهد(1180 ـ 1242 ق)
سید محمد مجاهد فرزند سید علی طباطبایی صاحب ریاض و نوه دختری مرحوم علامه بهبهانی، صاحب کتاب مفاتیح و مناهل است. او به سبب مجاهداتش با روس ها، که خود در میدان جنگ حاضر می شد، به محمد مجاهد معروف شد. قبرش در بین آستان امام حسین(علیه السلام) و ابو الفضل(علیه السلام) در بازار باب الحریص در دو طبقه ساخته شده و دارای گنبد و ضریح فولادی بود اما در توسعه کنونی از میان رفته است.

میرزا محمد تقی شیرازی(ف 1338 ق)
شیخ محمد تقی شیرازی از مراجع بزرگ شیعه واز رهبران قیام مردم عراق علیه سلطه انگلستان(1920 م) است که با مجاهدت های خود، سلطه و نفوذ انگلیس را در عراق از بین برد. او را درضلع جنوب شرقی صحن در مقبره اختصاصی خود دفن کردند. در 1263ق، هنگام توسعه صحن، بقعه ای به نام « ایوان شیرازی » به مساحت دویست متر در کنار آن قبر بنا شد که محل تدریس و تحصیل طلبه ها شده بود ولی به دستور رژیم بعث تعطیل شد.

ابن فهد حلی(758 ق ـ 841 ق)
قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه بزرگ امامیه، در غرب خیابان باب القبله، یعنی سمت قبله صحن، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانه اش را برای زائران به عنوان منزل گاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانه خود به خاک سپردند. شاه عباس در 1033 ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدی در آورد و آن را کاشی کاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت. این قبر اکنون در نزدیکی خیمه گاه قرار دارد.

فضولی بغدادی(913ق ـ 976ق)
محمد بن سلیمان ملقب به فضولی بغدادی از شاعران بزرگ ترک در 976ق به مرض طاعون درگذشت و در مقبره دده نزدیک تکیه بکتاشیه، در جنوب صحن دفن شد. امروزه بیست جلد کتاب در شعر و ادب از وی به یادگار مانده است. در کنار قبر او، فرزندش فضلی بن فضولی شاعر متصوف قرن دهم دفن است. فضلی بن فضولی تا 978ق در قید حیات بود. آرامگاه او در توسعه اخیر از میان رفته است.

آل عصفور بحرانی(1107ق ـ 1186ق)
شیخ یوسف آل عصفوربحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، دررواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سیدعلی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیده اند.

سید کاظم رشتی(ت1214ق)
سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی از شاگردان شیخ احمد احسایی در 1259 ق در گذشت و در رواق شرقی حرم دفن شد. او از رهبران فرقه کشفیه بود و کتاب هایی درباره آن فرقه به رشته تحریر درآورد.

سید احمد بن سید کاظم رشتی
سید احمد بن سید کاظم رشتی در 1295 ق به قتل رسید و در رواق شرقی حرم، کنار پدرش، به خاک سپرده شد.

شریف العلماء
محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان بزرگ شیعه، و استاد شیخ مرتضی انصاری در 1246ق در کربلا وفات یافت و در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچه های فرعی خیابان امام حسین(علیه السلام) دفن شد. بقعه وی در 1261 ق به دست شیخ حسن آل صالحی و در 1372 ق توسط مرحوم آیت الله حکیم تجدید بنا و مدرسه ای به نام او در کنار آستان احداث گردید. امروزه بقعه او از میان رفته است.

سید علی طباطبایی
سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او کسی است که دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.

خاندان قزوینی(مجتهد قزوینی)
در داخل صحن و در مسیر صحن امام حسین(علیه السلام) به سوی صحن ابوالفضل العباس یعنی باب قاضی الحاجات در حجره ای سه تن از خاندان مجتهد قزوینی دفن شده اند:
آقا سید ابراهیم بن محمد مجتهد قزوینی صاحب ضوابط الاصول(م1262ق)
آقا سید مهدی مجتهد
شیخ محمد حسین قزوینی(ف1281 ق). در دالان صحن کوچکِ همین مکان قبر شیخ الاسلام قزوینی واقع است.

شیخ عبدالحسین تهرانی
شیخ عبدالحسین تهرانی از فقیهان و عالمان معاصر بود که در یکی از حجره های سمت غربی صحن خاک شده است.

سید عبدالله بحرانی
سید عبدالله بحرانی عالم و فقیه و مؤلف الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع علامه حلی است که در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است. در کنار او فرزندش سید محسن و نوه اش سید محمد بن سید محسن، صاحب کتاب های الفصول البهیه فی بعض الاخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد، دفن شده اند.

زینی حسنی
عالم شاعر، سید محمد زینی حسنی در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است.

صاحب ضوابط(1214 ق ـ 1262 ق)
سید ابراهیم بن محمد باقر موسوی قزوینی حائری عالم بزرگ شیعه و معروف به صاحبضوابط، در میدان مقابل باب الشهداء دفن است. تألیف او در باب فقه شهرت دارد.

خاندان برغانی
چند تن از خاندان برغانی، که همه از عالمان بزرگ و از فقیهان شیعه بوده اند، در رواق غربی حرم(رواق بالاسر) به خاک سپرده شده اند. معروف ترین آن ها ملا محمد علی برغانی است که در 1271 ق از دنیا رفت. وی تألیفات فراوانی در فقه و تفسیر دارد. دیگر فرزندش میرزا عبد الوهاب از عارفان و فقیهان عصر قاجار بود که در 1294 ق فوت کرد. قبر ملا علی برغانی متوفی 1269 ق نیز در این مکان واقع است.

سید مرتضی طباطبایی
سید مرتضی فرزند سید محمد طباطبایی حسینی بروجردی پدر سید مهدی بحر العلوم است که در 1204ق از دنیا رفت. او را در رواق شرقی حرم به خاک سپردند.

خاندان آل کمونه
چند تن از مشاهیر خاندان آل کمونه در زیر زمین خزانه جواهر آستان، بین رواق پادشاهان و مسجد آستان حسینی، دفن هستند. این افراد از عالمان و ادیبان کربلا بودند؛ از جمله شیخ مهدی کمونه(ف 1272ق) کلید دار آستان، شیخ میرزا حسن کمونه(ف1292ق) هم چنین برادرش که پس از او به تولیت آستان رسید و نیز شیخ محمد علی کمونه(ف 1282 ق)، که از شاعران شیعه بوده است.

منبع: عتبات عالیات عراق

چهل حدیث در فضیلت کربلا

• حدیث اول: حریم پاک

عن النبی (صلّی الله علیه و آله) قال: ... و هی أطهر بُقاع الأرض و أعظمها حرمةً، و إنُها لمن بطحاء الجنُة.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در ضمن حدیث بلندی می ‏فرماید: کربلا پاکترین بقعه روی زمین و از نظر احترام بزرگترین بقعه‏ ها است و الحق که کربلا از بساطهای بهشت است.

بحار الانوار، ج 98، ص 115 و نیز کامل الزیارات، ص 264

• حدیث دوم: سرزمین نجات

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): یُقبر ابنی بأرض یقال لها: کربلا، هی البقعة التی کانت فیها قبّة الاسلام التی نجا الله علیها المؤمنین الذین آمنوا مع نوح فی الطوفان.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: پسرم حسین در سرزمینی به خاک سپرده می ‏شود که به آن کربلا گویند، زمین ممتازی که همواره گنبد اسلام در آن بوده است، چنانکه خدا یاران مؤمن حضرت نوح را در همانجا از طوفان نجات داد .

کامل الزیارات، ص،269، باب 88، ح 8

• حدیث سوم:مسلخ عشق‏

قال علی (علیه السلام): هذا... مصارع عشّاق شهداء لا یسبقهم من کان قبلهم، و لا یلحقهم من کان بعدهم.

حضرت علی (علیه السلام) روزی گذرش از کربلا افتاد و فرمود: اینجا قربانگاه عاشقان و مشهد شهیدان است شهیدانی که نه شهدای گذشته و نه شهدای آینده به پای آنها نمی ‏رسند.

تهذیب، ج 6، ص،73 و بحار، ج 98، ص .116

• حدیث چهارم: عطر عشق‏

قال علی (علیه السلام): واهاً لکِ أیتها التربة! لیحشرنّ منکِ قوم یدخلون الجنة بغیر حساب‏.

امیر المومنین (علیه السلام) خطاب به خاک کربلا فرمود: خوش به حالت ای خاک! در روز قیامت قومی از تو بپا خیزند که بدون حساب و بی درنگ به بهشت روند.

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 4، ص 169

• حدیث پنجم: ستاره سرخ محشر

قال علی بن الحسین (علیه السلام): تزهر أرض کربلا یوم القیامة کالکوکب الدرِّیِّ، وتنادی: أنا أرض الله المقدّسة الطیّبة المبارکة التی تضمّنت سید الشهداء و سید شباب أهل الجنة.

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: زمین کربلا، در روز رستاخیز، چون ستاره مرواریدی می‏درخشد و ندا می ‏دهد که من زمین مقدس خدایم، زمین پاک و مبارکی که پیشوای شهیدان و سالار جوانان بهشت را در بر گرفته است .

ادب الطف، ج 1، ص 236، به نقل از کامل الزیارات، ص 268.

• حدیث ششم: کربلا وبیت المقدس‏

قال أبوعبدالله (علیه السلام): الغاضریّة من تربة بیت المقدس.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: کربلا از خاک بیت المقدس است.

کامل الزیارات، ص 269، باب 88 ح،.7

• حدیث هفتم: فرات و کربلا

قال أبو عبد الله (علیه السلام): إنّ أرض کربلا وماء الفرات أوّل أرضٍ و أوّل ماءٍ قدَّس الله تبارک و تعالی...

امام صادق (علیه السلام) فرمود:سرزمین کربلا و آب فرات، اولین زمین و نخستین آبی بودند که خداوند متعال را به قداست وشرافت یاد کردند.

بحار الانوار، ج،98، ص 109 و نیز کامل الزیارات، ص .269

• حدیث هشتم: کربلا کعبه انبیاء

قال أبو عبدالله (علیه السلام):لیس نبی فی السماوات و الأرض إلاّ و یسألون الله تبارک و تعالی أن یُؤذن لهم فی زیارة الحسین (علیه السلام) ففوجٌ ینزل و فوجٌ یعرج.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:هیچ پیامبری در آسمانها و زمین نیست مگر این که می‏خواهند خداوند متعال به آنان رخصت دهد تا به زیارت امام حسین (علیه السلام) مشرف شوند، چنین است که گروهی به کربلا فرود آیند و گروهی از آنجا عروج کنند.

مستدرک الوسائل، ج 10، ص 244 به نقل از کامل الزیارات، ص 111

• حدیث نهم: کربلا، مطاف فرشتگان‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):لیس من ملک فی السماوات و الأرض إلا یسألون الله تبارک و تعالی أن یُؤذن لهم فی زیارة الحسین (علیه السلام) ففوجٌ ینزل و فوجٌ یعرج.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:هیچ فرشته‏ای در آسمانها و زمین نیست مگر این که می‏خواهد خداوند متعال به او رخصت دهد تا به زیارت امام حسین (علیه السلام) مشرف شود، چنین است که همواره فوجی از فرشتگان به کربلا فرود آیند و فوجی دیگر عروج کنند و از آنجا اوج گیرند.

مستدرک الوسائل، ج 10، ص 244 به نقل از کامل الزیارات، ص 111

• حدیث دهم: راه بهشت‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):موضع قبر الحسین (علیه السلام) تُرعةٌ من تُرَعِ الجنّة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:جایگاه قبر امام حسین (علیه السلام) دری از درهای بهشت است.

کامل الزیارات، ص 271، باب 89، ح 1

• حدیث یازدهم:کربلا حرم أمن‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام): إنَّ الله اتّخذ کربلا حرماً آمناً مبارکاً قبل أن یتّخذ مکّة حرماً.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

به راستی که خدا کربلا را حرم أمن و با برکت قرار داد پیش از آنکه مکّه را حرم قرار دهد

کامل الزیارات، ص 267 بحار، ج،98، ص .110

• حدیث دوازدهم: زیارت مداوم‏

قال الصادق (علیه السلام):زُوروا کربلا و لا تقطعوه فإنّ خیر أولادِ الانبیاء ضمّنته...

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

کربلا را زیارت کنید و این کار را ادامه دهید، چرا که کربلا بهترین فرزندان پیامبران را در آغوش خویش گرفته است.

کامل الزیارات، ص 269

• حدیث سیزدهم: بارگاه مبارک‏

قال الصادق (علیه السلام): «شاطی‏ء الوادی الأیمن» الّذی ذکره الله فی القرآن^(*) هو الفرات و «البقعة المبارکة» هی کربلا.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

آن «ساحل وادی ایمن» که خدا در قرآن یادکرده فرات است و آن «بارگاه با برکت» نیز کربلا است.

*. قرآن مجید، سوره قصص آیه 30

بحار الانوار، ج 57، ص 203؛ به نقل از تهذیب‏

• حدیث چهاردهم: شوق زیارت‏

قال الإمام الباقر (علیه السلام):لو یعلم الناس ما فی زیارة قبر الحسین (علیه السلام) من الفضل، لماتوا شوقاً.

امام باقر (علیه السلام) فرمود:

اگر مردم می ‏دانستند که چه فضیلتی در زیارت مرقد امام حسین (علیه السلام) است از شوق زیارت می ‏مردند.

ثواب الاعمال، ص 319؛ به نقل از کامل الزیارات.

• حدیث پانزدهم: حج مقبول و ممتاز

قال أبو جعفر (علیه السلام):زیارة قبر رسول الله (صلی الله علیه و آله) و زیارة قبور الشهداء، و زیارة قبر الحسین بن علی (علیهما السلام) تعدل حجّةً مبرورةً مع رسول الله (صلی الله علیه و آله).

امام باقر علیه السلام فرمودند:

زیارت قبر رسول خدا «ص» و زیارت مزار شهیدان، و زیارت مرقد امام حسین علیه السلام معادل است با حج مقبولی که همراه رسول خدا «ص» بجا آورده شود

مستدرک الوسائل، ج 1 ص، 266 و نیزکامل الزیارات، ص 156

• حدیث شانزدهم: تولدی تازه‏

عن حمران قال: زُرتُ قبرَ الحسین (علیه السلام) فلمّا قدمتُ جاءنی أبو جعفر محمد بن علی (علیه السلام).... فقال (علیه السلام): ابشر یا حمران، فمن زار قبور شهداء آل محمد (صلی الله علیه و آله) یرید الله بذلک، و صلة نبیّه خرج من ذنوبه کیومٍ ولدته اُمُّه.

حمران می‏گوید هنگامی که از سفر زیارت امام حسین (علیه السلام) برگشتم، امام باقر (علیه السلام) به دیدارم آمد و فرمود:

ای حمران! به تو مژده می‏دهم که هر کس قبور شهیدان آل محمد (صلی الله علیه و آله) را زیارت کند مرادش از این کار رضایت خدا و تقرب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) باشد، از گناهانش بیرون می‏آید چون روزی که مادرش او را زاد.

امالی شیخ طوسی، ج 2، ص 28، چاپ نجف بحار، ج 98، ص 20

• حدیث هفدهم: زیارت مظلوم‏

عن أبی جعفر و أبی عبد الله (علیهما السلام) یقولان:من أحبّ أن یکون مسکنه و مأواه الجنة، فلا یدع زیارة المظلوم.

از امام باقر و امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند:

هر کس که می‏خواهد مسکن و مأوایش بهشت باشد، زیارت مظلوم (علیه السلام) را ترک نکند.

مستدرک الوسائل، ج 10، ص .253

• حدیث هجدهم: شهادت و زیارت‏

قال الإمام الصادق (علیه السلام):زُورُوا قبرَ الحسین (علیه السلام) و لا تجفوه فإنّه سیّد شباب أهل الجنة من الخلق، و سیّد شباب الشهداء.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

مرقد امام حسین (علیه السلام) را زیارت کنید و با ترک زیارتش به او ستم نورزید چرا که او سید جوانان بهشت از مردم و سالار جوانان شهید است.

مستدرک الوسائل ج 10 ص 256 و کامل ، ص 109

• حدیث نوزدهم: زیارت،بهترین کار

قال أبو عبدالله (علیه السلام):زیارة قبر الحسین بن علی (علیهما السلام) من أفضل ما یکون من الأعمال.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) از بهترین کارهاست که می‏توان انجام داد.

مستدرک الوسائل، ج 10، ص .311

• حدیث بیستم: سفره‏های نور

قال الإمام الصادق (علیه السلام): من سرَّهُ أن یکون علی موائد النور یوم القیامة فلیکن من زوّار الحسین بن علی (علیهما السلام).

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس دوست دارد روز قیامت، بر سر سفره‏های نور بنشیند باید از زائران امام حسین (علیه السلام) باشد.

وسائل الشیعه، ج 10، ص 330، بحار الانوار، ج 98، ص 72.

• حدیث بیست ویکم: شرط شرافت‏

قال الصادق (علیه السلام): من أراد أن یکون فی جوار نبیّه و جوار علی و فاطمة فلا یدع زیارة الحسین (علیه السلام) .

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

کسی که می ‏خواهد در همسایگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و در کنار علی و فاطمه (علیهما السلام) باشد زیارت امام حسین (علیه السلام) را ترک نکند.

وسائل الشیعه، ج 10 ص 331، ح 39

• حدیث بیست ودوم: زیارت، فریضه الهی‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):لو أنّ أحدکم حجّ دهره ثمّ لم یزُرِ الحسین بن علی (علیه السلام) لکان تارکاً حقّاً من حقوق رسول الله «صلی الله علیه و آله» لأنّ حقّ الحسین فریضة من الله تعالی واجبة علی کلّ مسلم.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

اگر یکی از شما تمام عمرش را احرام حج ببندد امّا امام حسین (علیه السلام) را زیارت نکند حقّی از حقوق رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را ترک کرده است، چرا که حقّ امام حسین (علیه السلام) فریضه الهی و بر هر مسلمانی واجب و لازم است.

وسائل الشیعه، ج 10، ص 333

• حدیث بیت وسوم: کربلا کعبه کمال‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):من لم یأت قبر الحسین (علیه السلام) حتّی یموت کان منتقص الإیمان، منتقص الدین، إن اُدخل الجنّة کان دون المؤمنین فیها.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) نرود تا بمیرد ایمانش نا تمام و دینش ناقص خواهد بود به بهشت هم که برود پایین تر از مومنان در آنجا خواهد بود.

وسائل الشیعه، ج 10 ص 335

• حدیث بیست و چهارم: از زیارت تا شهادت‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):لا تدع زیارة الحسین بن علی (علیهما السلام) و مُر أصحابک بذلک یمدّ الله فی عمرک، و یزید فی رزقک، و یحییک الله سعیداً، و لا تموت إلاّ شهیداً.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

زیارت امام حسین (علیه السلام) را ترک نکن وبه دوستان و یارانت نیز همین را سفارش کن! تا خدا عمرت را دراز و روزی و رزقت را زیاد کند و خدا تورا با سعادت زنده دارد و نمیری مگر شهید.

وسائل الشیعه، چ 10 ص،335

• حدیث بیست و پنجم: حدیث محبت‏

عن أبی عبد الله قال:من أراد الله به الخیر قذف فی قلبه حبّ الحسین (علیه السلام) وزیارته، و من أراد الله به السوء قذف فی قلبه بغض الحسین (علیه السلام) و بغض زیارته.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس که خدا خیر خواه او باشد محبّت امام حسین (علیه السلام) و زیارتش را در دل او می‏ اندازد، و هر کس که خدا بدخواه او باشد کینه وخشم امام حسین (علیه السلام) و خشم زیارتش را در دل او می ‏اندازد.

وسائل الشیعه، ج 10 ص 388، بحار الانوار، ج 98، ص 76

• حدیث بیست وششم: نشان شیعه بودن‏

قال الصادق (علیه السلام): من لم یأت قبر الحسین (علیه السلام) و هو یزعم أنّه لنا شیعة حتّی یموت فلیس هو لنا شیعة، و إن کان من أهل الجنة فهو من ضیفان أهل الجنة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

کسی که به زیارت قبر امام حسین نرود و خیال کند که شیعه ما است و با این حال و خیال بمیرد او شیعه ما نیست واگر هم از اهل بهشت باشد از میهمانان اهل بهشت خواهد بود.

کامل الزیارات، ص 193، بحار الانوار، ج 98 ص 4

• حدیث بیست و هفتم: سکّوی معراج‏

قال الصادق (علیه السلام): من أتی قبر الحسین (علیه السلام) عارفاً بحقّة کتبه الله عزّوجلّ فی أعلی علّیّین‏.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس که به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) نایل شود و به حق آن حضرت معرفت داشته باشد خدای متعال او را در بلندترین درجه عالی مقامان ثبت می ‏کند.

من لا یحضره الفقیه، ج 2 ، 581

• حدیث بیست هشتم: مکتب معرفت‏

قال أبو الحسن موسی بن جعفر(علیه السلام): أدنی ما یثاب به زائر أبی عبد الله (علیه السلام) بشطّ فرات إذا عرف حقّه و حرمته و ولایته أن یغفر له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخّز.

حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمود:

کمترین ثوابی که به زائر امام حسین (علیه السلام) در کرانه فرات داده می ‏شود این است که تمام گناهان مقدّم و موخّرش بخشوده می ‏شود. بشرط اینکه حقّ و حرمت ولایت آن حضرت را شناخته باشد.

مستدرک الوسائل، ج 10 ص 236، به نقل از کامل الزیارات، ص 138

• حدیث بیست ونهم: همچون زیارت خدا

قال الإمام الرضا (علیه السلام): من زار قبر الحسین (علیه السلام) بشطّ الفرات کان کمن زار الله‏.

امام رضا (علیه السلام) فرمود:

کسی که قبر امام حسین (علیه السلام) را در کرانه فرات زیارت کند، مثل کسی است که خدا را زیارت کرده است.

مستدرک الوسائل، ج 10، ص 250؛ به نقل از کامل‏

• حدیث سی ام: زیارت عاشورا

قال الصادق (علیه السلام): من زار الحسین (علیه السلام) یوم عاشورا وجبت له الجنة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس که امام حسین (علیه السلام) را در روز عاشوار زیارت کند بهشت بر او واجب می‏شود .

اقبال الاعمال، ص 568

• حدیث سی ویکم: بالاتر از روسپیدی‏

قال أبو عبدالله (علیه السلام):من باتَ عند قبر الحسین (علیه السلام) لیلة عاشورا لقی الله یوم القیامة ملطّخاً بدمه کأنّما قتل معه فی عرصة کربلا.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

کسی که شب عاشورا در کنار مرقد امام حسین (علیه السلام) سحر کند روز قیامت در حالی به پیشگاه خدا خواهد شتافت که به خونش آغشته باشد، مثل کسی که در میدان کربلا و درکنار امام حسین علیه السلام کشته شده باشد.

وسائل الشیعه، ج 10، ص 372

• حدیث سی دوم: نشانه‏های ایمان‏

قال أبو محمد الحسن العسکری (علیه السلام): علامات المؤمن خمس: صلاة الخمسین، و زیارة الأربعین، و التختّم فی الیمین، و تعفیر الجبین، و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم.

امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمود:

نشانه‏های مؤمن پنج چیز است: 1 ـ نمازهای پنجاهگانه ^(*) 2 ـ زیارت اربعین 3 ـ انگشتر به دست راست کردن 4 ـ بر خاک سجده کردن 5 ـ بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.

وسائل الشیعه، ج 10 ص 373 و نیز التهذیب، ج 6 ص 52

• حدیث سی و سوم: رواق منظر یار

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): ألا و إنّ الإجابة تحت قبّته، و الشفاء فی تربته، و الأئمّة (علیهم السلام) من ولده.‏

پیامبر خد(صلی الله علیه و آله) فرمود:

بدانید که اجابت دعا، زیر گنبد حرم او، و شفاء در تربت او، و امامان (علیهم السلام) از فرزندان اوست‏

مستدرک الوسائل، ج 10 ص 335

• حدیث سی و چهارم: تربت و صیانت

قال الصادق (علیه السلام): حنّکوا أولادکم بتربة الحسین (علیه السلام) فإنّها أمانٌ‏.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

کام کودکانتان را با تربت حسین (علیه السلام) بردارید چرا که خاک کربلا فرزندانتان را بیمه می ‏کند .

وسائل الشیعه، ج 10 ص 410

• حدیث سی و پنجم: بزرگترین دارو

قال أبو عبد الله (علیه السلام):فی طین قبر الحسین (علیه السلام) الشفاء من کلّ داء، و هو الدواء الأکبر.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

شفای هر دردی در تربت قبر حسین (علیه السلام) است و همان است که بزرگترین داروست.

کامل الزیارات، ص 275 و وسائل الشیعه، ج 10، ص 410

• حدیث سی و ششم: تربت و هفت حجاب‏

قال الصادق (علیه السلام): السجود علی تربة الحسین (علیه السلام) یخرق الحُجُب السبع.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

سجده بر تربت حسین (علیه السلام) حجابهای هفتگانه را پاره می ‏کند.

مصباح التمهجد، ص 511، و بحار الانوار، ج 98، ص 135

• حدیث سی و هفتم: سجده بر تربت عشق‏

کان الصادق (علیه السلام) لا یسجد إلاّ علی تربة الحسین (علیه السلام) تذلّلاً لله، و استکانةً إلیه.

رسم حضرت امام صادق (علیه السلام) چنین بود که:

جز بر تربت امام حسین (علیه السلام) به خاک دیگری سجده نمی ‏کرد و این کار را از سر خشوع و خضوع برای خدا می ‏کرد.

وسائل الشیعه، ج 3، ص .608

• حدیث سی و هشتم: تسبیح تربت

قال الصادق (علیه السلام): السجود علی طین قبر الحسین (علیه السلام) ینوّر إلی الأرض السابعة، و من کان معه سبحة من طین قبر الحسین (علیه السلام) کُتب مسبّحاً و إن لم یسبّح بها...

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

سجده بر تربت قبر حسین (علیه السلام) تا زمین هفتم را نور باران می‏ کند، و کسی که تسبیحی از خاک مرقد حسین (علیه السلام) را با خود داشته باشد، تسبیح گوی حق محسوب می‏شود، اگر چه با آن تسبیح هم نگوید.

من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 268، وسائل الشیعه، ج 3 ص 608

• حدیث سی و نهم‏:تربت شفا بخش‏

عن موسی بن جعفر (علیه السلام) قال:و لا تأخذوا من تربتی شیئا لتبرّکوا به، فإنّ کلّ تربةٍ لنا محرّمة إلاّ تربة جدّی الحسین بن علی (علیهما السلام) فإنّ الله عزّوجلّ جعلها شفاء لشیعتنا و أولیائنا.

حضرت امام کاظم (علیه السلام) در ضمن حدیثی که از رحلت خویش خبری می‏داد فرمود:

چیزی از خاک قبر من برندارید تا به آن تبرک جویید چراکه خودرن هر خاکی جز تربت جدم حسین (علیه السلام) بر ما حرام است، خدای متعال تنها تربت کربلا را برای شیعیان و دوستان ما شفا قرار داده است.

جامع الاحادیث الشیعه، ج 12، ص .533

• حدیث چهلم: یکی از چهار نیاز

قال الإمام موسی الکاظم (علیه السلام): لا تستغنی شیعتنا عن أربع: خمرة یصلّی علیها، و خاتم یتختّم به، و سواک یستاک به، و سبحة من طین قبر أبی عبد الله (علیه السلام)...

حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود: پیروان ما از چهار چیز بی ‏نیاز نیستند:

1 ـ سجاده‏ای که بر روی آن نماز خوانده شود. 2 ـ انگشتری که در انگشت باشد. 3 ـ مسواکی که با آن دندانها را مسواک کنند. 4 ـ تسبیحی از خاک مرقد امام حسین (علیه السلام) ....

تهذیب الاحکام، ج 6، ص 75

حسین (ع) کیست؟

زندگی نامه امام حسین (ع)

زندگانی تحلیلی سیدالشهداء(ع)

اخلاق و رفتار امام حسین (ع)

اسرار عاشورا

درسهای عاشورا

بازگشت به ارزش‏هاى جاهلى

پیامهای عاشورا

صوت(سخنرانی)

صوت (مداحی)

حضرت امام حسین (ع)