از دیر باز به سبب قداست این مکان، در داخل و خارج حرم، ده ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی ازآنان قبر و نشان مشخصی دارند از جمله:
ابو احمد حسین بن محمد(304 ق ـ 400 ق)
نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم(علیه السلام) می رسد. وی پدر گرامی سید مرتضی و سید رضی است. وفاتش در بغداد اتفاق افتاد و پس از دفن در منزلش به کربلا منتقل، در حرم مطهر، کنار جدش ابراهیم اصغر بن کاظم(علیه السلام) خاک شد.
سید رضی(358 ق ـ 406 ق)
سید رضی مشهور به شریف رضی فرزند ابواحمد حسین، برادر بزرگوار سید مرتضی و از عالمان و متکلمان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. علت عمده اشتهار سید رضی، جمع آوری نهج البلاغه است. او تألیف زیادی در باب کلام و علوم اسلامی دارد که الخصائص معروف ترین آن ها است. این بزرگوار ابتدا در منزلش در بغداد دفن و سپس به کربلا منتقل و در کنار پدر و برادرش در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم دفن است.
شریف مرتضی علم الهدی(355ق ـ 436ق)
علی بن حسین موسوی، مشهور به سید مرتضی یا شریف مرتضی، از عالمان و فقیهان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و صاحب تألیفات زیادی است. وی در 359 ق به دنیا آمد و در 436 ق در بغداد فوت کرد و در منزلش دفن شد سپس او را به کربلا منتقل و در کنار مرقد پدر و برادرش شریف رضی، در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در شمال غربی رواق غربی حرم مطهر، به خاک سپرده شد. در زمان های اخیر سنگ قبرهای او، پدر و برادرش برداشته شده و محو گردیده است. کنار قبر این سه بزرگوار، جدشان، ابراهیم اصغر فرزند امام کاظم(علیه السلام) ملقب به مرتضی، دفن است.
علامه وحید بهبهانی(1118 ق ـ 1205 ق)
شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان اصولی و رجال شناسان بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری است که در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت. سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و شیخ جعفر آل کاشف الغطاء از شاگردان او بودند.
مجاهد(1180 ـ 1242 ق)
سید محمد مجاهد فرزند سید علی طباطبایی صاحب ریاض و نوه دختری مرحوم علامه بهبهانی، صاحب کتاب مفاتیح و مناهل است. او به سبب مجاهداتش با روس ها، که خود در میدان جنگ حاضر می شد، به محمد مجاهد معروف شد. قبرش در بین آستان امام حسین(علیه السلام) و ابو الفضل(علیه السلام) در بازار باب الحریص در دو طبقه ساخته شده و دارای گنبد و ضریح فولادی بود اما در توسعه کنونی از میان رفته است.
میرزا محمد تقی شیرازی(ف 1338 ق)
شیخ محمد تقی شیرازی از مراجع بزرگ شیعه واز رهبران قیام مردم عراق علیه سلطه انگلستان(1920 م) است که با مجاهدت های خود، سلطه و نفوذ انگلیس را در عراق از بین برد. او را درضلع جنوب شرقی صحن در مقبره اختصاصی خود دفن کردند. در 1263ق، هنگام توسعه صحن، بقعه ای به نام « ایوان شیرازی » به مساحت دویست متر در کنار آن قبر بنا شد که محل تدریس و تحصیل طلبه ها شده بود ولی به دستور رژیم بعث تعطیل شد.
ابن فهد حلی(758 ق ـ 841 ق)
قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه بزرگ امامیه، در غرب خیابان باب القبله، یعنی سمت قبله صحن، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانه اش را برای زائران به عنوان منزل گاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانه خود به خاک سپردند. شاه عباس در 1033 ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدی در آورد و آن را کاشی کاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت. این قبر اکنون در نزدیکی خیمه گاه قرار دارد.
فضولی بغدادی(913ق ـ 976ق)
محمد بن سلیمان ملقب به فضولی بغدادی از شاعران بزرگ ترک در 976ق به مرض طاعون درگذشت و در مقبره دده نزدیک تکیه بکتاشیه، در جنوب صحن دفن شد. امروزه بیست جلد کتاب در شعر و ادب از وی به یادگار مانده است. در کنار قبر او، فرزندش فضلی بن فضولی شاعر متصوف قرن دهم دفن است. فضلی بن فضولی تا 978ق در قید حیات بود. آرامگاه او در توسعه اخیر از میان رفته است.
آل عصفور بحرانی(1107ق ـ 1186ق)
شیخ یوسف آل عصفوربحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، دررواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سیدعلی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیده اند.
سید کاظم رشتی(ت1214ق)
سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی از شاگردان شیخ احمد احسایی در 1259 ق در گذشت و در رواق شرقی حرم دفن شد. او از رهبران فرقه کشفیه بود و کتاب هایی درباره آن فرقه به رشته تحریر درآورد.
سید احمد بن سید کاظم رشتی
سید احمد بن سید کاظم رشتی در 1295 ق به قتل رسید و در رواق شرقی حرم، کنار پدرش، به خاک سپرده شد.
شریف العلماء
محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان بزرگ شیعه، و استاد شیخ مرتضی انصاری در 1246ق در کربلا وفات یافت و در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچه های فرعی خیابان امام حسین(علیه السلام) دفن شد. بقعه وی در 1261 ق به دست شیخ حسن آل صالحی و در 1372 ق توسط مرحوم آیت الله حکیم تجدید بنا و مدرسه ای به نام او در کنار آستان احداث گردید. امروزه بقعه او از میان رفته است.
سید علی طباطبایی
سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او کسی است که دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.
خاندان قزوینی(مجتهد قزوینی)
در داخل صحن و در مسیر صحن امام حسین(علیه السلام) به سوی صحن ابوالفضل العباس یعنی باب قاضی الحاجات در حجره ای سه تن از خاندان مجتهد قزوینی دفن شده اند:
آقا سید ابراهیم بن محمد مجتهد قزوینی صاحب ضوابط الاصول(م1262ق)
آقا سید مهدی مجتهد
شیخ محمد حسین قزوینی(ف1281 ق). در دالان صحن کوچکِ همین مکان قبر شیخ الاسلام قزوینی واقع است.
شیخ عبدالحسین تهرانی
شیخ عبدالحسین تهرانی از فقیهان و عالمان معاصر بود که در یکی از حجره های سمت غربی صحن خاک شده است.
سید عبدالله بحرانی
سید عبدالله بحرانی عالم و فقیه و مؤلف الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع علامه حلی است که در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است. در کنار او فرزندش سید محسن و نوه اش سید محمد بن سید محسن، صاحب کتاب های الفصول البهیه فی بعض الاخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد، دفن شده اند.
زینی حسنی
عالم شاعر، سید محمد زینی حسنی در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است.
صاحب ضوابط(1214 ق ـ 1262 ق)
سید ابراهیم بن محمد باقر موسوی قزوینی حائری عالم بزرگ شیعه و معروف به صاحبضوابط، در میدان مقابل باب الشهداء دفن است. تألیف او در باب فقه شهرت دارد.
خاندان برغانی
چند تن از خاندان برغانی، که همه از عالمان بزرگ و از فقیهان شیعه بوده اند، در رواق غربی حرم(رواق بالاسر) به خاک سپرده شده اند. معروف ترین آن ها ملا محمد علی برغانی است که در 1271 ق از دنیا رفت. وی تألیفات فراوانی در فقه و تفسیر دارد. دیگر فرزندش میرزا عبد الوهاب از عارفان و فقیهان عصر قاجار بود که در 1294 ق فوت کرد. قبر ملا علی برغانی متوفی 1269 ق نیز در این مکان واقع است.
سید مرتضی طباطبایی
سید مرتضی فرزند سید محمد طباطبایی حسینی بروجردی پدر سید مهدی بحر العلوم است که در 1204ق از دنیا رفت. او را در رواق شرقی حرم به خاک سپردند.
خاندان آل کمونه
چند تن از مشاهیر خاندان آل کمونه در زیر زمین خزانه جواهر آستان، بین رواق پادشاهان و مسجد آستان حسینی، دفن هستند. این افراد از عالمان و ادیبان کربلا بودند؛ از جمله شیخ مهدی کمونه(ف 1272ق) کلید دار آستان، شیخ میرزا حسن کمونه(ف1292ق) هم چنین برادرش که پس از او به تولیت آستان رسید و نیز شیخ محمد علی کمونه(ف 1282 ق)، که از شاعران شیعه بوده است.
منبع: عتبات عالیات عراق
